ZNACZENIE

W tym rozdziale Pan Krsna odpowiada na różne pytania Arjuny, zaczynając od pytania: "Czym jest Brahman?" Pan tłumaczy również na czym polega karma (czynności dla rezultatów), czym jest służba oddania, zasady yogi oraz służba oddania w swojej czystej postaci. Śrimad-Bhagavatam tłumaczy, że Najwyższa Absolutna Prawda znany jest jako Brahman, Paramatma i Bhagavan. Ponadto Brahmanem nazywana jest również żywa istota, indywidualna dusza. Arjuna również zapytuje o atmę, która odnosi się do ciała, duszy i umysłu. Według słownika wedyjskiego, atma odnosi się do umysłu, duszy, ciała, jak również do zmysłów.

Arjuna nazwał tutaj Najwyższego Pana Purusottamą, Najwyższą Osobą, co oznacza, że zadał te pytania nie tyle przyjacielowi, co Najwyższej Osobie, wiedząc, że jedynie On jest najwyższym autorytetem zdolnym do udzielenia definitywnych odpowiedzi.

ZNACZENIE

"Pan ofiar" może odnosić się albo do Indry albo do Visnu. Visnu jest pierwszym wśród najważniejszych półbogów (włączając w to Brahmę i Śivę), a Indra przewodzi półbogom zarządzającym. Zarówno Visnu, jak i Indra czczeni są poprzez spełnianie yajni (ofiar). Ale tutaj Arjuna pyta, kto jest w rzeczywistości Panem yajni, i w jaki sposób Pan ten rezyduje wewnątrz ciała żywej istoty.

Arjuna nazwał tutaj Pana Madhusudaną, a to dlatego, że Krsna zabił kiedyś demona imieniem Madhu. W rzeczywistości pytania te, mające naturę wątpliwości, nie powinny powstać w umyśle Arjuny – jest on przecież wielbicielem świadomym Krsny. Zatem wątpliwości te są jak demony. A ponieważ Krsna jest ekspertem w zabijaniu demonów, Arjuna zwraca się tutaj do Niego, jako do Madhusudany, aby zabił demoniczne wątpliwości powstałe w jego umyśle.

Bardzo znaczące w tym wersecie jest słowo prayana-kale, ponieważ to, co robimy w ciągu życia, będzie sprawdzone w momencie śmierci. Arjuna pragnie dowiedzieć się o tych, którzy są bezustannie zaangażowani w świadomość Krsny. Jaka będzie ich pozycja w ostatnim momencie. W krytycznym momencie śmierci funkcje ciała zostają przerwane i umysł nie jest w normalnym stanie. A będąc zaniepokojonym stanem ciała, można nie być w stanie pamiętać Najwyższego Pana. Dlatego Maharaja Kulaśekhara, wielki wielbiciel, modli się: "Mój drogi Panie, pozwól mi umrzeć natychmiast, teraz, kiedy jestem zdrów, tak aby łabędź mojego umysłu mógł wejść pomiędzy łodyżki Twoich lotosowych stóp." Metafora ta została użyta dlatego, że łabędź, ptak wodny, znajduje przyjemność w zagłębianiu się w kwiaty lotosu; jest to jego rozrywką. Maharaja Kulaśekhara mówi Panu: "Teraz mój umysł nie jest zaniepokojony i jestem całkiem zdrów. Jeśli umrę natychmiast, myśląc o Twoich lotosowych stopach, wówczas z pewnością osiągnę doskonałość w służbie oddania dla Ciebie. Lecz jeśli będę musiał czekać aż nadejdzie naturalna śmierć, to nie wiem co wówczas się zdarzy, ponieważ w tym czasie funkcje mojego ciała zostaną przerwane, gardło będzie ściśnięte i nie wiem, czy będę w stanie intonować Twoje imię. Więc lepiej abym opuścił to ciało natychmiast" Arjuna zapytuje więc, w jaki sposób umysł w takiej krytycznej chwili może skupić się na lotosowych stopach Krsny.

ZNACZENIE

Brahman nie ulega zniszczeniu, istnieje wiecznie i jego konstytucja nigdy nie podlega zmianom. Ale poza Brahmanem istnieje Parabrahman. Brahman odnosi się do żywej istoty, a Parabrahman do Najwyższej Osoby Boga. Konstytucjonalna pozycja żywej istoty różna jest od tej, którą przyjmuje ona w tym świecie materialnym. W świadomości materialnej jej naturą jest dążenie do panowania nad materią, natomiast w świadomości duchowej (świadomości Krsny) jej pozycją jest służenie Najwyższemu. Kiedy żywa istota posiada świadomość materialną, musi przyjmować różnego rodzaju ciała w tym świecie materialnym. To nazywane jest karmą, czyli rozmaitym tworzeniem poprzez siły świadomości materialnej.

W literaturze wedyjskiej żywa istota nazywana jest jivatmą i Brahmanem, ale nigdy nie jest nazywana Parabrahmanem. Żywa istota (jivatma) zajmuje różne pozycje – czasami łączy się z ciemną naturą materialną i utożsamia się z materią; czasami zaś utożsamia się z wyższą naturą duchową. Dlatego nazywana jest ona marginalną energią Najwyższego Pana. Odpowiednio do swojej identyfikacji czy to z naturą materialną, czy duchową, otrzymuje ona albo ciało materialne, albo duchowe. W świecie materialnym może ona przyjąć ciało jakiegokolwiek z 8 400 000 gatunków życia, ale w świecie duchowym posiada ona tylko jedno ciało. W świecie materialnym przejawia się czasami jako człowiek, półbóg, zwierzę, ptak itd., odpowiednio do swojej karmy. Aby osiągnąć materialne planety niebiańskie (planety znajdujące się w wyższym systemie planetarnym) i korzystać z tamtejszych wygód, czasami pełni ofiary (yajne), lecz kiedy wyczerpią się jej zasługi, znowu powraca na ziemię w ludzkiej postaci. Ten proces jest nazywany karmą.

Chandogya Upanisad opisuje wedyjski proces ofiar. Na ołtarzu ofiarnym składa się pięć rodzajów ofiar w pięć różnych ogni. Za te pięć rodzajów ogni przyjmuje się: planety niebiańskie, chmury, ziemię, mężczyznę i kobietę, a pięcioma rodzajami ofiar są: wiara, osoba oddająca się przyjemnościom na księżycu, deszcz, ziarno i nasienie.

W procesie ofiar żywa istota spełnia specyficzne ofiary, aby osiągnąć określone planety niebiańskie, i w rezultacie osiąga je. Kiedy wyczerpią się zasługi ofiar, wtedy żywa istota schodzi na ziemię w postaci deszczu, następnie przyjmuje postać zbóż, które spożywane są przez człowieka i przemieniane w nasienie. Nasienie to zapładnia kobietę, i w ten sposób żywa istota ponownie osiąga ludzką formę, aby ponownie pełnić ofiary, czyli aby powtórzyć ten sam cykl. W taki sposób żywa istota wiecznie podąża materialną ścieżką. Jednakże osoba świadoma Krsny unika takich ofiar. Bezpośrednio przyjmuje świadomość Krsny i przygotowuje się do powrotu do królestwa Boga.

Impersonalistyczni komentatorzy Bhagavad-gity niemądrze zakładają, że Brahman przyjmuje formę jivy w świecie materialnym, i aby to uzasadnić, powołują się na siódmy werset Piętnastego Rozdziału Gity. Ale w wersecie tym Pan również mówi o żywej istocie jako "Mojej wiecznej cząstce". Cząstka Boga, żywa istota, może upaść w ten świat materialny, jednak Najwyższy Pan (Acyuta) nigdy nie upada. Zatem przypuszczenie, że Najwyższy Brahman przyjmuje postać jivy, jest nie do przyjęcia. Ważne jest, aby pamiętać, że w literaturze wedyjskiej Brahman (żywa istota) odróżniany jest od Parabrahmana (Najwyższego Pana).

ZNACZENIE

Natura fizyczna zmienia się bezustannie. Ciała materialne na ogół przechodzą sześć stanów: rodzą się, rosną, trwają przez pewien czas, wytwarzają pewne produkty uboczne, słabną i w końcu znikają.

Natura fizyczna nazywana jest adhibhuta. Jest ona tworzona w pewnym momencie, i w pewnym momencie zostaje unicestwiona. Koncepcja kosmicznej formy Najwyższego Pana, obejmująca wszystkich półbogów i ich różne planety, nazywana jest adhidaivata. A obecna w ciele razem z duszą indywidualną Dusza Najwyższa – pełna reprezentacja Pana Krsny – nazywana jest Paramatmą albo adhiyajną, i usytuowana jest w sercu. Słowo eva jest szczególnie ważne w kontekście tego wersetu, gdyż za pomocą tego słowa Pan Krsna kładzie nacisk na to, że Paramatma nie jest różna od Niego. Dusza Najwyższa (Najwyższa Osoba Boga), usytuowany obok duszy indywidualnej, jest świadkiem czynów tej duszy indywidualnej i źródłem jej rozmaitej świadomości. Dusza Najwyższa daje jivie okazję do swobodnego działania i obserwuje jej czyny. Funkcje wszystkich różnych manifestacji Najwyższego Pana automatycznie stają się jasne dla czystego wielbiciela świadomego Krsny, zaangażowanego w transcendentalną służbę dla Pana. Początkujący wielbiciel (neofita), który nie może zbliżyć się do Najwyższego Pana w Jego manifestacji Duszy Najwyższej, kontempluje olbrzymią kosmiczną formę Pana, nazywaną adhidaivata. Neofitom radzi się, aby kontemplowali kosmiczną formę Pana, czyli virat-purusę, za którego nogi uważane są niższe systemy planetarne, za oczy – słońce i księżyc, a za głowę – wyższe systemy planetarne.

ZNACZENIE

Werset ten podkreśla wagę świadomości Krsny. Każdy, kto opuszcza swoje ciało będąc świadomym Krsny, od razu przenoszony jest do transcendentalnej natury Najwyższego Pana. Najwyższy Pan jest najczystszym z najczystszych. Zatem ten, kto jest bezustannie świadomy Krsny, również jest najczystszym z najczystszych. Ważne jest tutaj słowo smaran ("pamiętanie"). Pamiętanie o Krsnie nie jest możliwe dla duszy nieczystej, która nie praktykowała świadomości Krsny w służbie oddania. Zatem należy praktykować świadomość Krsny od początku życia. Dla tego, kto pragnie osiągnąć sukces pod koniec życia, zasadniczym jest proces pamiętania Krsny. Dlatego – idąc w ślady Pana Caitanyi – należy bezustannie intonować maha-mantrę –

Hare Krsna, Hare Krsna, Krsna Krsna, Hare Hare;

Hare Rama, Hare Rama, Rama Rama, Hare Hare,

będąc przy tym tak tolerancyjnym jak drzewo (taror iva sahisnuna). Osoba intonująca Hare Krsna może napotkać na jakieś przeszkody. Niemniej jednak, tolerując wszelkie przeciwności, należy wytrwale intonować

Hare Krsna, Hare Krsna, Krsna Krsna, Hare Hare;

Hare Rama, Hare Rama, Rama Rama, Hare Hare,

tak aby pod koniec życia osiągnąć pełną korzyść ze świadomości Krsny.

ZNACZENIE

Wytłumaczony został tutaj proces przemiany natury danej osoby w krytycznym momencie śmierci. Osoba, która pod koniec swego życia opuszcza ciało myśląc o Krsnie, osiąga transcendentalną naturę Najwyższego Pana, ale nie jest to prawdą, że ten sam transcendentalny stan osiąga też ten, kto myśli o czymś innym niż o Krsnie. Jest to bardzo istotne i powinniśmy o tym wiedzieć. Jak można umrzeć we właściwym stanie umysłu? Maharaja Bharata, mimo iż był tak wielką osobowością, myślał w chwili śmierci o jeleniu i w następnym życiu narodził się w ciele jelenia. Musiał on przyjąć ciało tego zwierzęcia, chociaż jako jeleń pamiętał on swoje przeszłe czyny. Na to, o czym myślimy w chwili śmierci, wpływa końcowy rezultat myśli i czynów całego życia. Zatem postępowanie w tym życiu determinuje przyszły stan istnienia. Jeśli ktoś wiedzie obecne życie w gunie dobroci i zawsze myśli o Krsnie, to będzie mógł pamiętać Krsnę pod koniec życia. Dzięki temu wzniesie się do transcendentalnej natury Krsny. Jeśli jest się transcendentalnie zaangażowanym w służbę Krsny, wtedy następne ciało będzie transcendentalne (duchowe), nie materialne. Dlatego też intonowanie

Hare Krsna, Hare Krsna, Krsna Krsna, Hare Hare;

Hare Rama, Hare Rama, Rama Rama, Hare Hare

jest najlepszą metodą na szczęśliwą zmianę swojego stanu istnienia pod koniec życia.

ZNACZENIE

Te nauki skierowane do Arjuny są ważne dla wszystkich ludzi zaangażowanych w czynności materialne. Pan nie mówi, że powinniśmy porzucić swoje obowiązki czy zajęcia. Można je kontynuować, myśląc jednocześnie o Krsnie – poprzez intonowanie Hare Krsna. To uwalnia od materialnych zanieczyszczeń i zajmuje umysł i inteligencję Krsną. Kto intonuje imiona Krsny, ten bez wątpienia zostanie przeniesiony na najwyższą planetę – Krsnalokę.

ZNACZENIE

W wersecie tym Pan Krsna podkreśla, jak istotne jest pamiętanie o Nim. Pamięć o Krsnie zostaje rozbudzona przez intonowanie maha-mantry, Hare Krsna. Poprzez tę praktykę intonowania i słuchania wibracji dźwiękowych Najwyższego Pana, zostają zaangażowane uszy, język i umysł. Ta mistyczna medytacja nie jest trudna w praktyce, a pomaga ona osiągnąć Najwyższego Pana. Purusam oznacza podmiot radości. Mimo iż żywe istoty należą do marginalnej energii Najwyższego Pana, są one materialnie zanieczyszczone. Uważają się za podmioty radości, ale nie są najwyższym podmiotem radości. Wyraźnie zostało powiedziane tutaj, że najwyższym podmiotem radości jest Najwyższa Osoba Boga w Swoich różnych manifestacjach i pełnych ekspansjach, takich jak: Narayana, Vasudeva itd.

Poprzez intonowanie Hare Krsna, wielbiciele mogą bezustannie myśleć o przedmiocie swojego uwielbienia, Najwyższym Panu, w jakiejkolwiek z Jego postaci: Narayanie, Krsnie, Ramie itd. Ta praktyka oczyści ich w taki sposób, że kończąc swoje życie zostaną przeniesieni do królestwa Boga – dzięki bezustannemu intonowaniu świętych imion Pana. Praktyka yogi polega na medytacji o Duszy Najwyższej znajdującej się wewnątrz serca; podobnie, przez intonowanie Hare Krsna umysł ciągle koncentruje się na Najwyższym Panu. Umysł jest bardzo zmienny i dlatego należy siłą zająć go myślami o Krsnie. Często podawany jest przykład gąsienicy, która myśli o zostaniu motylem, i rzeczywiście jeszcze w tym samym życiu zostaje przemieniona w motyla. Podobnie, jeśli my będziemy bezustannie myśleć o Krsnie, to z pewnością z końcem naszego życia osiągniemy taką samą konstytucję cielesną jaką posiada Krsna.

ZNACZENIE

Werset ten mówi o procesie myślenia o Najwyższym. Rzeczą najważniejszą jest to, że nie jest On bezosobowy, ani nie jest próżnią. Nie można bowiem medytować ani o czymś bezosobowym, ani o próżni. Jest to bardzo trudne. Natomiast proces myślenia o Krsnie jest bardzo łatwy i został on tutaj przedstawiony. Przede wszystkim jest On purusa, osobą – myślimy o osobie Ramy i o osobie Krsny. Ten werset Bhagavad-gity opisuje kim jest osoba Pana, bez względu na to, czy ktoś myśli o Ramie czy Krsnie. Pan jest kavi; to znaczy, że zna On przeszłość, teraźniejszość i przyszłość, a zatem zna wszystko. Jest On najstarszą osobą, ponieważ jest źródłem wszystkiego. Wszystko zostało zrodzone z Niego. On jest również najwyższym kontrolerem wszechświata, żywicielem i nauczycielem ludzkości. Jest On mniejszym od najmniejszego. Żywa istota jest rozmiarów jednej dziesięciotysięcznej czubka włosa, lecz Pan jest tak niepojęcie mały, że wchodzi w serce tej drobiny. Dlatego nazywany jest mniejszym od najmniejszego. Jako Najwyższy, może On wniknąć w atom i w serce najmniejszego i kontrolować go jako Naddusza. Mimo iż tak mały, jest On wszechprzenikający i utrzymuje wszystko. Przez Niego utrzymywane są wszystkie systemy planetarne. Często dziwimy się, w jaki sposób tak wielkie planety unoszą się w przestrzeni. Z wersetu tego dowiadujemy się, iż to Najwyższy Pan, dzięki Swoim niepojętym energiom, utrzymuje wszystkie te wielkie planety i systemy galaktyk. Bardzo ważne w tym związku jest słowo acintya ("niepojęty"). Moc Boga przekracza nasze wyobrażenie. Nie potrafimy jej ocenić i dlatego nazywana jest ona niepojętą (acintya). Kto może się z tym nie zgodzić? Przenika On ten świat materialny, a jednak jest poza Nim. My nie jesteśmy nawet w stanie pojąć tego materialnego świata, który jest tak znikomy w porównaniu ze światem duchowym-więc jak możemy pojąć to, co jest poza nim? Acintya oznacza to, co jest poza tym światem materialnym, to czego nasze argumenty, logika i filozoficzne spekulacje nie są w stanie dotknąć, to, co jest niepojęte. Dlatego osoba inteligentna, unikając bezużytecznych argumentów i spekulacji, powinna przyjąć to, co oznajmiają pisma święte, takie jak Vedy, Bhagavad-gita i Śrimad-Bhagavatam, i powinna stosować się do ich nakazów. To doprowadzi ją do zrozumienia.

ZNACZENIE

Werset ten mówi wyraźnie, że w czasie śmierci umysł musi być skupiony w oddaniu na Najwyższej Osobie Boga. Osobom doświadczonym w yodze radzi się, aby wzniosły siłę życiową pomiędzy brwi (do ajna-cakry). Werset ten proponuje praktykę sat-cakra-yogi, polegającą na medytacji na sześciu cakrach. Czysty wielbiciel nie praktykuje takiej yogi, ale ponieważ zawsze jest on zaangażowany w świadomość Krsny, w chwili śmierci może pamiętać Najwyższą Osobę Boga dzięki Jego łasce. Tłumaczy to werset czternasty.

Ważne w tym wersecie są słowa yoga-balena, ponieważ bez praktyki yogi – czy to sat-cakra-yogi czy bhakti-yogi – nie można w chwili śmierci osiągnąć tego transcendentalnego stanu istnienia. Nie można nagle przypomnieć sobie Najwyższego Pana w tym krytycznym momencie, jeśli nie ma się doświadczenia w jakimś systemie yogi, szczególnie w systemie bhakti-yogi. Ponieważ umysł w chwili śmierci jest bardzo niespokojny, należy już podczas życia praktykować transcendencję poprzez yogę.

ZNACZENIE

Pan Śri Krsna polecił Arjunie praktykę sat-cakra-yogi, w której umieszcza się powietrze życia pomiędzy brwiami. Biorąc to za pewnik, że Arjuna może nie wiedzieć jak praktykować sat-cakra-yogę, Pan tłumaczy ten proces w następujących wersetach. Pan mówi, że Brahman, mimo iż jeden bez wtórego, posiada różne manifestacje i cechy. Dla impersonalistów szczególnie, aksara, czyli omkara – sylaba om – jest tożsama z Brahmanem. Krsna wyjaśnia tutaj bezosobowego Brahmana, z którym łączą się mędrcy praktykujący wyrzeczony porządek życia.

W wedyjskim systemie wiedzy, studenci od samego początku nauczani są w jaki sposób wibrować om, uczą się o bezosobowym Brahmanie i praktykują całkowity celibat, mieszkając razem z mistrzem duchowym. W ten sposób realizują oni dwie cechy Brahmana. Jest to zasadnicza praktyka dla postępu studentów w życiu duchowym. Jednak w obecnych czasach takie życie w całkowitej brahmacaryi (pozostawanie w celibacie) nie jest w ogóle możliwe. Społeczna struktura świata zmieniła się tak bardzo, że niemożliwym jest praktykowanie celibatu od samego początku życia studenckiego. W całym świecie jest wiele instytucji kształcących w różnych dziedzinach wiedzy, ale nie ma uznanej instytucji, w której studenci mogliby być szkoleni w zachowywaniu zasad brahmacaryi. Bez praktykowania celibatu bardzo trudno jest zrobić postęp w życiu duchowym. Dlatego Pan Caitanya zapowiedział, zgodnie z zaleceniami pism świętych dla tego wieku Kali, że za wyjątkiem intonowania świętego imienia Pana Krsny:

Hare Krsna, Hare Krsna, Krsna Krsna, Hare Hare;

Hare Rama, Hare Rama, Rama Rama, Hare Hare,

żaden inny proces realizacji Najwyższego nie jest możliwy.

ZNACZENIE

Aby praktykować yogę, należy, tak jak to tutaj nadmieniono, zamknąć drzwi do wszelkich uciech zmysłowych. Praktyka taka nazywana jest pratyahara, czyli powstrzymywaniem zmysłów od przedmiotów zmysłów. Zmysłowe narządy poznania, takie jak: oczy, uszy, nos, język i dotyk, powinny być całkowicie kontrolowane i nie powinny być angażowane w zadowalanie zmysłów. W ten sposób umysł skupia się na Duszy Najwyższej w sercu, a siła życia wznosi się do górnej części głowy. Proces ten dokładnie opisuje Rozdział Szósty. Jednak, jak wspomniano wcześniej, metoda ta nie jest praktyczna w tym wieku. Najlepszą i najdoskonalszą metodą jest świadomość Krsny. Jeśli ktoś jest w stanie zawsze skupiać swój umysł na Krsnie poprzez służbę oddania, to bez trudu pozostanie on w niezakłóconej, transcendentalnej ekstazie, czyli w samadhi.

ZNACZENIE

Wyraźnie zostało powiedziane tutaj, że om, Brahman i Pan Krsna nie są czymś różnym. Om jest bezosobowym dźwiękiem Krsny, a maha-mantra Hare Krsna zawiera om. Intonowanie maha-mantry Hare Krsna zostało wyraźnie polecone dla tego wieku. Więc jeśli ktoś opuszcza ciało intonując

Hare Krsna, Hare Krsna, Krsna Krsna, Hare Hare;

Hare Rama, Hare Rama, Rama Rama, Hare Hare,

z pewnością osiągnie jedną z planet duchowych, odpowiednio do rodzaju swojej praktyki, ale wielbiciele Krsny dostają się na planetę Krsny, czyli Golokę Vrndavanę. Wyznawcy kultu osobowego również dostają się na wiele niezliczonych planet w niebie duchowym, znanych jako Vaikunthy, podczas gdy impersonaliści pozostają w brahmajyoti.

ZNACZENIE

Werset ten szczególnie opisuje przeznaczenie jakie osiągają niezachwiani wielbiciele, którzy służą Najwyższej Osobie Boga w bhakti-yodze. Poprzednie wersety wspominały o czterech rodzajach wielbicieli: strapionych, dociekliwych, poszukujących zysku materialnego i spekulujących filozofach. Opisane zostały tam również różne procesy wyzwolenia się z więzów materialnych: karma-yoga, jnana-yoga i hatha-yoga. Zasady tych systemów yogi mają w sobie nieco bhakti, ale tutaj mowa jest o czystej bhakti-yodze, bez żadnej domieszki jakiejkolwiek z wyżej wymienionych dróg jnany, karmy czy hatha. Jak wskazuje na to słowo ananya-cetah, w czystej bhakti-yodze wielbiciel nie pragnie niczego poza Krsną. Nie pragnie on promocji na wyższe planety, jedności z brahmajyoti, zbawienia, czy wyzwolenia z więzów materialnych. Czysty wielbiciel nie pragnie niczego. W Caitanya-caritamrta został on nazwany niskama, co znaczy, że nie ma on żadnych interesownych pragnień. I tylko do niego należy doskonały spokój, a nie do tych, którzy walczą o osobiste korzyści. Podczas gdy jnana-yogin, karma-yogin czy hatha-yogin mają swoje egoistyczne cele, czysty wielbiciel pragnie jedynie zadowolić Najwyższą Osobę Boga, a Pan mówi, że bez trudu może osiągnąć Go każdy, kto oddany jest Mu bez reszty.

Czysty wielbiciel zawsze angażuje się w służbę oddania dla Krsny w jednej z Jego różnych osobowych form. Krsna ma różne pełne ekspansje i inkarnacje, takie jak Rama i Nrsimha, i wielbiciel może wybrać jedną z tych transcendentalnych form Najwyższego Pana i na niej skupić swój umysł w służbie oddania. Taki bhakta nie spotyka się z żadnymi problemami, które nękają praktykujących inne yogi. Bhakti-yoga jest bardzo prosta, czysta i łatwa do wykonywania. Można rozpocząć ją od intonowania Hare Krsna. Krsna jest bardzo łaskawy dla wszystkich, ale jak to już wyjaśniliśmy wcześniej, szczególnie jest przychylny tym, którzy służą Mu zawsze i bez odchyleń. Pan na różne sposoby pomaga takim wielbicielom. Jak oznajmiają Vedy (Katha Upanisad 1.2.23), yam evaisa vrnute tena labhyas tasyaisa atma vivrnute tanum svam: kto jest w pełni podporządkowany i angażuje się w służbę oddania dla Najwyższego Pana, ten może zrozumieć Pana takim jakim jest On naprawdę. Bhagavad-gita (10.10) stwierdza, dadami buddhi-yogam tam: takiemu bhakcie Pan daje dostateczną inteligencję, dzięki której wielbiciel może ostatecznie osiągnąć Go w Jego duchowym królestwie.

Szczególną cechą czystego wielbiciela jest to, że zawsze, bez względu na czas i miejsce, myśli on o Krsnie. Nie powinno być w tym żadnych przeszkód. Powinien być on w stanie pełnić swoją służbę wszędzie i o każdej porze. Niektórzy mówią, iż wielbiciel powinien pozostawać w świętym miejscu, takim jak Vrndavana, czy też w tych świętych miastach, gdzie mieszkał Pan, ale czysty wielbiciel może mieszkać gdziekolwiek i tam – poprzez swoją służbę oddania – stworzyć atmosferę Vrndavany. To właśnie Śri Advaita powiedział Panu Caitanyi – "Gdziekolwiek Ty jesteś, o Panie – tam jest Vrndavana".

Jak wskazują na to słowa satatam i nityaśah, które oznaczają "zawsze", "regularnie", czy "każdego dnia", czysty wielbiciel bezustannie pamięta Krsnę i zawsze medytuje o Nim. Dla czystego wielbiciela o takich kwalifikacjach Pan jest najłatwiej osiągalny. Bhakti-yoga jest tym systemem, który Gita poleca ponad wszystkie inne. Na ogół bhakti-yogini zaangażowani są w służbę oddania na pięć różnych sposobów:

(1) śanta-bhakta jest zaangażowany w służbę oddania w sposób neutralny;

(2) dasya-bhakta zaangażowany jest w służbę oddania jako sługa;

(3) sakhya-bhakta jest przyjacielem Pana;

(4) vatsalya-bhakta – zaangażowany w służbę oddania jako rodzic Pana;

(5) madhurya-bhakta – zaangażowany w służbę oddania jako kochanek Najwyższego Pana.

Czysty wielbiciel będący w jakimkolwiek z tych związków z Panem, zawsze zaangażowany jest w transcendentalną służbę miłości dla Najwyższego Pana i nie może o Nim zapomnieć. Wskutek tego Pan jest dla niego łatwo osiągalny. Czysty wielbiciel nie może zapomnieć o Najwyższym Panu nawet na chwilę, i podobnie, Najwyższy Pan nawet na moment nie może zapomnieć o Swoim czystym wielbicielu. Jest to największe błogosławieństwo procesu świadomości Krsny, intonowania maha-mantry –

Hare Krsna, Hare Krsna, Krsna Krsna, Hare Hare;

Hare Rama, Hare Rama, Rama Rama, Hare Hare.

ZNACZENIE

Ponieważ ten tymczasowy świat materialny pełen jest nieszczęść związanych z narodzinami, starością, chorobami i śmiercią, naturalnie ten, kto osiąga największą doskonałość i dostaje się na najwyższą planetę, Krsnalokę, Golokę Vrndavanę, nie pragnie już więcej tutaj wracać. Literatura wedyjska opisuje tę planetę jako avyakta i aksara oraz parama gati; innymi słowy, planeta ta znajduje się poza naszą materialną wizją i jest nie do opisania, ale jest najwyższym celem, przeznaczeniem mahatmów (wielkich dusz). Mahatma otrzymuje wiedzę transcendentalną od zrealizowanego wielbiciela i w ten sposób rozwija służbę oddania w świadomości Krsny. Ta transcendentalna służba absorbuje go tak bardzo, że nie pragnie on już wzniesienia się na żadną z wyższych planet; nie pragnie nawet przeniesienia się na jakąkolwiek z planet duchowych. Pragnie jedynie Krsny i towarzystwa Krsny, i niczego innego. To jest najwyższą doskonałością życia. Werset ten mówi szczególnie o zwolennikach kultu osobowego, bhaktach Najwyższego Pana, Krsny. Tacy świadomi Krsny bhaktowie osiągają najwyższą doskonałość życia. Innymi słowy, są to dusze najwyższe.

ZNACZENIE

Zanim będą w stanie osiągnąć transcendentalną siedzibę Krsny i nigdy już nie powracać, wszelkiego rodzaju yogini (karma, jnana, hatha itd.), muszą w końcu osiągnąć doskonałość oddania w bhakti-yodze, czyli świadomości Krsny. Ci, którzy osiągają najwyższe planety materialne, czyli planety półbogów, nadal podlegają powtarzającym się narodzinom i śmierci. Jak ludzie z Ziemi wznoszą się na planety wyższe, tak ludzie z wyższych planet, takich jak Brahmaloka, Candraloka i Indraloka, upadają na Ziemię. Spełnianie ofiary nazywanej pancagni-vidya, polecanej w Chandogya Upanisad, umożliwia osiągnięcie Brahmaloki; kto jednak na Brahmaloce nie praktykuje świadomości Krsny, musi powrócić na ziemię. Osoby, które osiągnąwszy planety wyższe robią tam postęp w świadomości Krsny, stopniowo wznoszone są na planety coraz wyższe, a w czasie unicestwienia wszechświata przenoszone zostają do wiecznego królestwa duchowego. W swoim komentarzu do Bhagavad-gity, Śridhara Svami cytuje następujący werset

brahmana saha te sarve samprapte pratisancare

parasyante krtatmanah praviśanti param padam

"Kiedy następuje unicestwienie tego materialnego wszechświata, Brahma i jego wielbiciele, którzy bezustannie zaangażowani są w świadomość Krsny, wszyscy – odpowiednio do swoich pragnień – przenoszeni są do świata duchowego, na określone planety duchowe."

ZNACZENIE

Czas trwania materialnego wszechświata jest ograniczony. Manifestuje się on w cyklu kalp. Kalpa jest dniem Brahmy, a na jeden dzień Brahmy składa się tysiąc cykli czterech yug, czyli epok Satya, Treta, Dvapara i Kali. Cykl Satya charakteryzuje się cnotliwością, mądrością i religijnością, nie ma tu praktycznie ignorancji i przestępstw, i yuga ta trwa 1 728 000 lat. W Treta-yudze zaczyna się przestępczość i rozpusta, i yuga ta trwa 1 296 000 lat. W Dvapara-yudze następuje jeszcze większy upadek moralności i religii, wzrasta przestępczość, i yuga ta trwa 864 000 lat. I ostatecznie, Kali-yuga (yuga, której doświadczamy przez ostatnie pięć tysięcy lat) charakteryzuje się obfitością konfliktów, ignorancją, niereligijnością i przestępczością, kiedy prawdziwe cnoty praktycznie już nie istnieją, i yuga ta trwa 432 000 lat.

W Kali-yudze przestępczość wzrasta do tego stopnia, że pod koniec tej yugi Sam Najwyższy Pan pojawia się jako Kalki avatara, aby zniszczyć demony, ocalić Swoich wielbicieli i rozpocząć następną Satya-yugę. Proces ten powtarza się. Cztery takie yugi powtórzone tysiąc razy składają się na jeden dzień Brahmy, i ta sama liczba tworzy jedną noc. Brahma żyje sto takich "lat" i następnie umiera. Te "sto" lat równa się 311 trylionom 40 bilionom lat ziemskich. Według tych obliczeń, życie Brahmy zdaje się być niewiarygodnym i nieskończonym, lecz w porównaniu z, wiecznością jest ono tak krótkie jak błysk błyskawicy. W Oceanie Przyczyn jest niezliczona ilość Brahm – pojawiających się i znikających, jak bańki na Atlantyku. Będąc częścią tego materialnego wszechświata, Brahma i jego stworzenie podlegają ciągłym zmianom.

W materialnym wszechświecie nawet Brahma nie jest wolny od procesu narodzin, starości, chorób i śmierci. Jednakże, będąc – poprzez zarządzanie tym wszechświatem – bezpośrednio zaangażowanym w służbę Najwyższego Pana, od razu osiąga on wyzwolenie. Oświeceni sannyasini promowani są na planetę Brahmy, Brahmalokę, która jest najwyższą planetą w tym materialnym wszechświecie, i która trwa dłużej niż wszystkie inne planety "niebiańskie" z wyższej sfery systemu planetarnego. Lecz w odpowiednim czasie zarówno Brahma, jak i wszyscy mieszkańcy Brahmaloki podlegają śmierci, zgodnie z prawami natury materialnej.

ZNACZENIE

Najwyższa siedziba Osoby Boga, Krsny, opisana została w Brahma-samhicie jako cintamani-dhama – miejsce, gdzie spełniane są wszystkie pragnienia. Najwyższe królestwo Pana Krsny, znane jako Goloka Vrndavana, pełne jest pałaców z "kamieni filozoficznych". I pełne jest drzew nazywanych "drzewami pragnień", które dostarczają każdego rodzaju pożądanego pożywienia. Są tam krowy nazywane surabhi, dające nieograniczone ilości mleka. Zaś Pan obsługiwany jest w Swoim królestwie przez setki tysięcy bogiń szczęścia (Laksmi), i nazywany jest tam Govindą, pierwotnym Panem, przyczyną wszystkich przyczyn. Pan zwykł tam grać na Swoim flecie (venum kvanantam). Jego transcendentalna forma jest najbardziej atrakcyjną we wszystkich światach – Jego oczy podobne są płatkom kwiatu lotosu, a ciało Jego jest koloru chmur. Jest On tak atrakcyjny, że Jego piękno przewyższa piękno tysięcy Kupidynów. Nosi szafranowe szaty, girlandę wokół szyi i pawie pióro we włosach. W Bhagavad-gicie Pan Krsna daje jedynie niewielkie informacje o Swojej osobistej siedzibie (Goloce Vrndavanie), która jest najwyższą planetą w królestwie duchowym. Szeroki opis tej planety dany jest w Brahma-samhicie. Literatura wedyjska (Katha Upanisad 1.3.11) mówi, że nie ma nic wyższego ponad to miejsce pobytu Najwyższego Pana, i że miejsce to jest najwyższym przeznaczeniem (purusan na param kincit sa kastha parama gatih). Kto przychodzi tam, nigdy nie powraca do tego świata materialnego. Najwyższe królestwo Krsny i Sam Krsna, będąc tej samej jakości, nie są czymś różnym. Vrndavana znajdująca się na naszej planecie Ziemi, położona 90 mil na południowy-wschód od Delhi, jest repliką tej najwyższej Goloki Vrndavany usytuowanej w niebie duchowym. Kiedy Krsna zszedł na tę Ziemię, oddawał się rozrywkom na tym określonym kawałku lądu, znanym jako Vrndavana i mierzącym około 84 mil kwadratowych, w okręgu Mathura w Indiach.

ZNACZENIE

Wyraźnie oznajmiono tutaj, że najwyższym przeznaczeniem, z którego nie ma powrotu, jest siedziba Krsny, Najwyższej Osoby. Brahma-samhita opisuje to najwyższe królestwo jako ananda-cinmaya-rasa, miejsce, gdzie wszystko jest wypełnione duchową radością. Cokolwiek tam istnieje, pełne jest duchowego szczęścia – nie ma tam niczego, co materialne. Wszelka tamtejsza różnorodność jest ekspansją Samego Najwyższego Boga, gdyż cała ta manifestacja jest całkowicie energią duchową, jak wyjaśnione to zostało w Rozdziale Siódmym. Jeśli chodzi o ten świat materialny, to chociaż Pan przebywa zawsze w Swojej najwyższej siedzibie, jest On niemniej jednak wszechprzenikający poprzez Swoją energię materialną. Więc poprzez energie duchowe i materialne obecny jest wszędzie – zarówno w światach duchowych, jak i materialnych. Yasyantah-sthani oznacza, iż utrzymuje On wszystko, czy to w energii duchowej, czy materialnej. Pan jest wszechprzenikający przez te dwie energie.

Wyraźnie zostało powiedziane tutaj (przez użycie słowa bhaktya), że jedynie przez bhakti, czyli służbę oddania, można dostać się do najwyższej siedziby Krsny lub na niezliczone planety Vaikunthy. Żaden inny proces nie jest przydatny do osiągnięcia tej najwyższej siedziby. Tę najwyższą siedzibę i Najwyższą Osobę Boga opisują również Vedy (Gopala-tupani Upanisad 3.2). Eko vaśi sarva-gah krsnah. W siedzibie tej jest tylko jeden Najwyższa Osoba Boga, którego imię jest Krsna. Jest On najwyższym, miłosiernym Bóstwem, i chociaż jest jeden, rozwinął się w miliony pełnych ekspansji. Vedy porównują Pana do spokojnie stojącego drzewa, które rodzi wiele różnorodnych owoców, kwiatów oraz zmienia liście. Pełne ekspansje Pana, które przewodniczą planetom Vaikuntha, są czterorękie i znane są pod różnymi imionami: Purusottama, Trivikrama, Keśava, Madhava, Aniruddha, Hrsikeśa, Sankarsana, Pradyumna, Śridhara, Vasudeva, Damodara, Janardana, Narayana, Vamana, Padmanabha itd.

Brahma-samhita (5.37) stwierdza również, że chociaż Pan zawsze przebywa w najwyższym królestwie, na Goloce Vrndavanie, jest On wszechprzenikający, i dzięki temu wszystko przebiega sprawnie (goloka eva nivasaty akhilatma-bhutah). Jak oznajmiają Vedy (Śvetaśvatara Upanisad 6.8), parasya śaktir vividhaiva śruyate svabhaviki jnana-bala-kriya ca: mocą Swoich wszechprzenikających energii Najwyższy Pan systematycznie i w sposób bezbłędny sprawuje pieczę nad wszystkimi sprawami w całej kosmicznej manifestacji, mimo iż Sam jest z dala od niej.

ZNACZENIE

Czyści wielbiciele Najwyższego Pana, będąc całkowicie Mu podporządkowanymi duszami, nie dbają o to, kiedy ani też jaką metodą opuszczą swoje ciała. Wszystko pozostawiają w rękach Krsny, i w ten sposób bez trudu i szczęśliwie powracają do Boga. Ale ci, którzy nie są czystymi wielbicielami i zamiast tego polegają na takich metodach realizacji duchowej jak karma-yoga, jnana-yoga, hatha-yoga, muszą opuścić swoje ciała w odpowiednim czasie, aby mieć pewność, czy powrócą, czy też nie powrócą do tego świata narodzin i śmierci.

Doskonały yogin może wybrać miejsce i czas dla opuszczenia tego świata materialnego, ale jeśli nie jest doskonałym, wtedy jego sukces zależy od przypadkowego odejścia w odpowiednim czasie. W następnych wersetach Pan tłumaczy najlepsze pory, najlepszy czas, do opuszczenia ciała, tak aby nie powrócić już tutaj więcej. Według Acaryi Baladevy Vidyabhusany, sanskryckie słowo kala, użyte tutaj, odnosi się do bóstwa rządzącego czasem.

ZNACZENIE

Kiedy mowa o ogniu, świetle, dniu i dwóch tygodniach księżyca, należy wiedzieć, że poza nimi znajdują się różne przewodzące bóstwa, które zajmują się organizowaniem przejścia duszy. W momencie śmierci umysł przenosi żywą istotę na ścieżkę nowego życia. Jeśli ktoś opuszcza ciało w sposób opisany powyżej, czy to przypadkowo, czy poprzez odpowiednie przygotowania, może osiągnąć bezosobowe brahmajyoti. Mistycy zaawansowani w praktyce yogi mogą wybrać odpowiedni czas i miejsce do opuszczenia ciała. Inni nie mają na to wpływu. Jeśli przypadkowo opuszczą ciało w pomyślnym momencie, wtedy nie powracają już do cyklu narodzin i śmierci. Jeśli jednak nie jest to czas odpowiedni, to istnieje wszelka możliwość powrotu. Ale czysty, świadomy Krsny wielbiciel nie musi obawiać się powrotu, bez względu na to, czy opuszcza to ciało w momencie pomyślnym czy niepomyślnym, przypadkowo czy po przygotowaniu.

ZNACZENIE

W Trzecim Canto, Śrimad-Bhagavatam Kapila Muni informuje, że osoby będące ekspertami w działaniu dla rezultatów i metodach składania ofiar tu na Ziemi, w chwili śmierci osiągają planetę Księżyc. Te zaawansowane dusze żyją na Księżycu około 10 000 lat (według obliczeń półbogów) i cieszą się tamtejszym życiem, pijąc napój soma-rasa . W końcu jednak powracają na Ziemię. Oznacza to, że na Księżycu żyją istoty wyższego rzędu, mimo iż mogą być one niedostrzegalne dla zmysłów wulgarnych.

ZNACZENIE

Ten sam opis odejścia i powrotu cytuje Acarya Baladeva Vidyabhusana z Chandogya Upanisad (5.10.3-5). W ten sposób od niepamiętnych czasów przychodzą i odchodzą osoby pracujące dla zysków i filozofowie spekulanci. Właściwie nie osiągają oni ostatecznego zbawienia, ponieważ nie podporządkowują się Krsnie.

ZNACZENIE

Krsna mówi tutaj Arjunie, że nie powinien być on niepokojony istnieniem różnych ścieżek, którymi może podążać dusza, opuszczając ten świat materialny. Wielbiciel Najwyższego Pana nigdy nie powinien martwić się o to, czy odejdzie przypadkowo, czy też planowo. Wielbiciel powinien być niezachwiany w świadomości Krsny i powinien intonować Hare Krsna. Powinien on wiedzieć, że zainteresowanie którąkolwiek z tych wyżej wymienionych ścieżek jest kłopotliwe. Najlepszym sposobem na to, aby zawsze być pogrążonym w świadomości Krsny, jest ciągłe pozostawanie w Jego służbie. To uczyni ścieżkę powrotu do królestwa duchowego bezpieczną, pewną i prostą. Szczególnie ważne w tym wersecie jest słowo yoga-yukta. Kto jest wytrwały w yodze, ten bezustannie, we wszystkich swoich czynnościach, pogrążony jest w świadomości Krsny. Śri Rupa Gosvami radzi, anasaktasya visayan yatharham upayunjatah: aby nie przywiązywać się do świata materialnego i postępować w taki sposób, aby wszystkie nasze przedsięwzięcia były przesycone świadomością Krsny. Dzięki temu systemowi, który zwany jest yukta-vairagya, osiąga się doskonałość. Wielbiciel Pana nie jest niepokojony przez powyższe opisy, ponieważ wie on doskonale, że jego odejście do najwyższego królestwa gwarantuje mu jego służba oddania.

ZNACZENIE

Werset ten jest podsumowaniem Rozdziału Siódmego i Ósmego, szczególnie jeśli chodzi o świadomość Krsny i służbę oddania. Vedy należy studiować pod kierunkiem mistrza duchowego i, żyjąc pod jego opieką, praktykować wiele wyrzeczeń. Brahmacarin ma mieszkać w domu mistrza duchowego i jako jego sługa, musi chodzić od drzwi do drzwi żebrząc, a następnie wszystko oddawać mistrzowi duchowemu. Przyjmuje pokarm tylko z polecenia mistrza duchowego, a jeśli ten nie zawoła go któregoś dnia na posiłek, wtedy pości. Są to niektóre z zasad wedyjskich odnoszących się do życia w brahmacaryi.

Studiując Vedy pod kierunkiem mistrza duchowego przez okres trwający od lat pięciu do dwudziestu, może stać się on człowiekiem doskonałego charakteru. Ved nie należy studiować w celu rekreacji, jak jest to w zwyczaju fotelowych spekulantów, lecz dla uformowania charakteru. Po takim przeszkoleniu brahmacarin może ożenić się i rozpocząć życie rodzinne. Żyjąc w małżeństwie, nadal musi spełniać wiele ofiar i walczyć o dalsze oświecenie. Musi również rozdawać jałmużnę, odpowiednio do kraju, czasu i osoby, zdając sobie sprawę z różnicy pomiędzy dobroczynnością w dobroci, pasji i ignorancji, tak jak opisane one zostały w Bhagavad-gicie. Po porzuceniu życia rodzinnego i przyjęciu porządku zwanego vanaprastha, oddaje się surowym pokutom, na przykład zamieszkuje w lesie, nosi odzienie z kory, nie goli się itd. Przez pełnienie tych czterech porządków (brahmacarya, grhastha, vanaprastha i ostatecznie sannyasa) można osiągnąć doskonałość życia. Niektórzy zostają następnie promowani do królestw niebiańskich (planety w wyższym systemie planetarnym), a jeśli zostają jeszcze bardziej oświeceni, osiągają wyzwolenie w niebie duchowym, czy to w bezosobowym brahmajyoti, czy też na planetach Vaikuntha albo Krsnaloce. Taką ścieżkę przedstawia literatura wedyjska.

Jednakże piękno świadomości Krsny polega na tym, że angażując się w służbę oddania można od razu przekroczyć wszystkie rytuały odnoszące się do różnych porządków życia.

Słowa idam viditva oznaczają, że należy poznać instrukcje Krsny dane w tym i w Siódmym Rozdziale Bhagavad-gity. Należy spróbować zrozumieć je nie poprzez studia akademickie czy umysłowe spekulacje, lecz przez słuchanie ich w towarzystwie wielbicieli. Istota Bhagavad-gity zawiera się w rozdziałach od Szóstego do Dwunastego. Pierwsze sześć i ostatnie sześć rozdziałów Bhagavad-gity są niczym osłona sześciu rozdziałów środkowych, które są szczególnie chronione przez Pana. Jeśli ktoś jest na tyle szczęśliwym, aby zrozumieć Gitę – szczególnie te sześć środkowych rozdziałów – w obcowaniu z wielbicielami, wtedy jego życie natychmiast staje się chwalebne, bez praktykowania jakichkolwiek pokut, ofiar, dobroczynności, spekulacji itd., gdyż rezultaty wszystkich tych czynności można osiągnąć po prostu przez świadomość Krsny.

Ten, kto ma odrobinę wiary w Bhagavad-gitę, powinien poznać ją od wielbiciela, gdyż, jak to zostało powiedziane na początku Rozdziału Czwartego, tylko bhaktowie mogą zrozumieć Gitę; poza tym nikt nie może doskonale zrozumieć jej celu. Zatem należy poznawać ją od wielbicieli Krsny, a nie od spekulantów umysłowych. To jest oznaką wiary. Kiedy ktoś poszukuje bhakty Krsny i ostatecznie osiąga jego towarzystwo, wówczas może rzeczywiście zacząć studiować i rozumieć Bhagavad-gitę. Dzięki postępowi uczynionemu w towarzystwie bhaktów dana osoba zostaje zaangażowana w służbę oddania, i przez pełnienie tej służby rozpraszają się jej wszelkie wątpliwości względem Krsny, czyli Boga, czynności Krsny, Jego formy, rozrywek, imienia i innych cech. Kiedy te wszystkie wątpliwości zostaną rozwiane, wówczas umacnia się ona w swoich studiach. Wtedy zaczyna czerpać niezwykłą przyjemność ze studiowania Bhagavad-gity i osiąga stan, gdy bezustannie czuje się świadomą Krsny. W tym zaawansowanym stanie rozwija pełną miłość do Krsny. Ten stan najwyższej doskonałości życia umożliwia bhakcie przeniesienie się do siedziby Krsny w niebie duchowym, na Golokę Vrndavanę, gdzie osiąga on wieczne szczęście.

W ten sposób Bhaktivedanta kończy objaśnienia do Ósmego Rozdziału Śrimad Bhagavad-gity, traktującego o osiąganiu Najwyższego.